Władysław Szafer (1886-1970)

naukowiec, społecznik, obrońca przyrody

Jakim był człowiekiem?

Władysław Szafer był jednym z najwybitniejszych i najbardziej wszechstronnych polskich botaników. Zajmował się systematyką różnych form roślinnych, ich rozmieszczeniem i pochodzeniem. Wśród mnóstwa roślin szczególnie cenił drzewa, a ze zbiorowisk roślinnych – las. Oprócz studiów biologicznych odbył uzupełniające studia z leśnictwa. Wynikiem jego zainteresowania drzewami były liczne prace naukowe z dziedziny dendrologii, m.in. stworzył systematykę modrzewi Europy i Syberii. Szafer uważał, że należy szczególną opieką otaczać stare drzewa. Sam przyczynił się do ocalenia kilku pomnikowych drzew, które rosły w miejscach, gdzie miały przebiegać nowe szosy.

Były to dwie topole czarne przy drodze z Krakowa do Nowej Huty, piękny buk przy drodze do Ojcowa, oraz najokazalszy egzemplarz brzozy czarnej w Harklowej. Na tym ostatnim drzewie zawiesił kapliczkę, aby ocalić je przed wycięciem. Uważał, że wieszanie kapliczek na starych drzewach jest cennym zwyczajem. To z inicjatywy Szafera upamiętniono słynną „Grubą Jodłę”, rosnącą niegdyś na stokach Babiej Góry. Z tamtą okolicą profesor związany był nie tylko tworzonym z jego inicjatywy Babiogórskim Parkiem Narodowym. Przez wiele lat spędzał wraz z rodziną wakacje w domu pracy twórczej PAN w Zawoi.

Jak żył?

Urodził się 23 lipca 1886 w Sosnowcu. Od roku 1908 podjął studia botaniczne na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie w pracowni prof. dr Mariana Raciborskiego uzyskał w 1910 roku stopień doktora filozofii. W latach 1910 -1912 odbył uzupełniające studia w Wiedniu w zakresie botaniki leśnej i anatomii drzewa. W latach 1912 -1944 był prof. botaniki w Wyższej Szkole Lasów we Lwowie. W okresie I wojny światowej od 1914 roku pełnił w szeregach armii austriackiej funkcję bakteriologa. Studiował także botanikę leśną w Wiedniu i gleboznawstwo na Uniwersytecie w Monachium.
Powrócił do wykładów w latach 1918-1939 – uczył paleobotaniki, florystyki, socjologii, geografii i systematyki roślin na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przez blisko trzydzieści lat sprawował funkcję prezesa Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Swoje badania prowadził m.in. w Alpach Szwajcarskich, Tunisie, Szwecji i Norwegii, następnie w Czechosłowacji i Rumunii. W roku 1928 uczestniczył w założeniu Międzynarodowego Biura Ochrony Przyrody. Został dziekanem Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, a później jego rektorem i prorektorem.
W latach 1940-1945 zaangażował się w pomoc materialną i opiekę nad rodzinami uwięzionych profesorów, brał także udział w tworzeniu tajnego uniwersytetu. Po wojnie został kierownikiem Katedry Systematyki i Geografii Roślin UJ i kierownikiem Zakładu Paleobotaniki W roku 1956 wystąpił przeciw rozbudowie Huty im. Lenina pod Krakowem ze względu na szkodliwe oddziaływanie przemysłu i postępującą dewastację środowiska naturalnego. Zmarł 16 listopada 1970 w Krakowie.

Jak pracował?

Władysław Szafer był twórcą największej w Polsce szkoły botanicznej, wybitnym organizatorem nauki i pedagogiem. Przeniósł do nauki polskiej nowoczesną metodę w badaniach nad roślinnością oraz wprowadził na szeroką skalę do paleobotaniki polskiej metodę analizy pyłkowej. Należał do ludzi szczególnie zasłużonych na polu ochrony przyrody. Był w okolicach, gdzie potem z jego inicjatywy powstawały polskie parki narodowe – a miał swój udział w powołaniu prawie wszystkich, utworzonych za jego życia – przede wszystkim współtworzył Tatrzański, Bieszczadzki, Ojcowski i Białowieski Park Narodowy. Jako prezes Państwowej Rady Ochrony Przyrody sprowadził ze Szwecji do Puszczy Białowieskiej żubry i założył rezerwat tych zwierząt.
Opracował mapy geobotaniczne Polski. Omówił podstawy naukowe zbierania, użytkowania i hodowli roślin lekarskich. Dokonał analizy porównawczej tzw. Zielnika S. Wyspiańskiego z szesnastowiecznym strasburskim zielnikiem H. Weiditza, malarza niemieckiego. W okresie międzywojennym doprowadził do utworzenia w UJ zakładów Anatomii i Cytologii Roślin oraz Botaniki Farmaceutycznej, a także Fizjologii Roślin. Redagował lub współredagował 9 tomów „Flory polskiej”. Był też wieloletnim redaktorem pism „Chrońmy przyrodę ojczystą” i „Ochrona Przyrody”. Stworzył podstawy naukowe z fitosocjologii i paleobotaniki – opracowywał podręczniki i prowadził badania naukowe. Jest najczęściej cytowanym polskim botanikiem w literaturze światowej.
Zainteresowania botaniczne oraz ochrona przyrody zakładały odbywanie wycieczek naukowych. Prof. Szafer organizował takie wyjazdy dla swoich współpracowników i studentów. Odwiedzał Ponidzie, Góry Świętokrzyskie, Podole i Pokucie. Odbył kilka wycieczek w Karpaty Wschodnie. Podróżował do Tunisu, w Góry Skandynawskie, Alpy Szwajcarskie i Góry Skaliste w Ameryce Północnej, gdzie najbardziej zachwycił go najstarszy na świecie Park Narodowy Yellowstone.